Đền Thái Vi: Ngôi đền cổ kính giữa lòng Tam Cốc Bích Động

Đền Thái Vi (tên gọi ban đầu là Thái Vi Từ) được xây dựng trên nền đất Hành cung Vũ Lâm lịch sử. Nơi đây gắn liền với câu chuyện vị vua đầu tiên của nhà Trần, Trần Thái Tông, sau khi nhường ngôi đã lui về tịnh dưỡng, lập ra am Thái Vi để xuất gia tu hành vào năm 1258, ngay sau chiến thắng vẻ vang lần thứ nhất chống quân Nguyên Mông.

Theo sử sách, vua Trần Thái Tông đã chọn vùng đất Vũ Lâm (nay là thôn Văn Lâm, xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư) làm hành cung vì địa thế phong thủy đắc địa: tiền Ngọc tĩnh, hậu Cấm Sơn, tả Thanh Long, hữu Bạch Hổ. Đền thờ chính các vị vua Trần Thái Tông, Thánh Tông, Nhân Tông, Anh Tông cùng hoàng hậu Thuận Thiên, và các vị tướng nhà Trần. Nơi đây không chỉ là di tích lịch sử mà còn là biểu tượng cho tinh thần "Văn trị - Võ công" của dân tộc Việt Nam thế kỷ 13.

Đền Thái Vi mang trong mình vẻ đẹp kiến trúc cổ điển, ấn tượng, hài hòa tuyệt đối với cảnh quan thiên nhiên xung quanh như một bức tranh thủy mặc.

Nghệ thuật chạm khắc đá tinh xảo

Điểm độc đáo nhất trong kiến trúc đền là lối kiến trúc kiểu "Nội công ngoại quốc". Toàn bộ cột trụ bên trong và bên ngoài đền đều được làm từ đá xanh nguyên khối. Những người thợ đá xưa đã "thổi hồn" vào từng cột trụ, xà hiên với nghệ thuật chạm khắc vô cùng công phu và tỉ mỉ:

• Ngũ đại môn với cột đá khắc câu đối bằng chữ Hán.
• Xà hiên đá điêu khắc hình ảnh lưỡng long chầu nguyệt tinh xảo.
• Sáu hàng cột đá tròn song song trong Chính điện chạm khắc nổi long vương chầu vào chính diện.
• Nội thất đền còn có nhiều tượng, bia đá và chuông đúc cổ xưa có giá trị lớn.

Hòa quyện cùng thiên nhiên

Đền Thái Vi tọa lạc ở vị trí phong thủy đắc địa:

• Phía trước đền là giếng ngọc xây bằng đá xanh, quanh năm xanh biếc màu lục bích.
• Sau lưng là dãy núi đá Cấm Sơn trùng điệp, hùng vĩ.
• Bên phải là dòng Ngô Giang, bên trái là núi Cối Lĩnh.

Cảnh sắc non xanh nước biếc nơi đây khiến du khách nhớ đến câu đối truyền tụng: 

“Thảo tú sơn liêm vô song thánh địa

Hoa hoàng thủy nhiễu đệ nhất thiên châu” 

(Đất thánh đây chỉ có một không có hai

Sông núi quanh co, hoa thơm cỏ lạ, cảnh như cõi tiên, cũng chỉ có một không hai).

Chính sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc "Nội công ngoại quốc" bằng đá và phong thủy tuyệt đẹp đã làm nên vẻ đẹp độc nhất vô nhị của Đền Thái Vi.

Lễ hội Đền Thái Vi là một trong những lễ hội lớn và quan trọng nhất của tỉnh Ninh Bình, được tổ chức thường niên hoặc 3 năm một lần (vào các năm Tí, Ngọ, Mão, Dậu) từ ngày 14/03 đến 17/03 Âm lịch. Lễ hội mang ý nghĩa:

• Tưởng nhớ công lao các vua Trần.
• Ăn mừng chiến thắng Nguyên Mông lịch sử (ngày 15/3 là ngày vua về Thiên Trường bái yết tổ tiên, ăn mừng chiến thắng).
• Tạ ơn sự hy sinh anh dũng của các chiến sĩ.

Lễ hội bao gồm cả phần Lễ trang nghiêm và phần Hội sôi động:

• Nghi lễ: Lễ mở cửa đền, Rước bát hương thánh ra đình Các, Lễ tế của các làng thuộc tổng Vũ Lâm xưa, tế tại Đền Thái Vi, Hát Ca Công ca ngợi công đức vua Trần.
• Phần Hội: Tổ chức tục kéo chữ “Thiên hạ thái bình” và “Trúc Lâm đạo sĩ” (với 120 em nam nữ), cùng nhiều trò chơi dân gian như đánh cờ người, đấu vật, múa lân, múa rồng, bơi thuyền.

Lễ hội Đền Thái Vi không chỉ tưởng nhớ công ơn tiền nhân mà còn là bức tranh sống động về truyền thống văn hóa, tinh thần thượng võ của dân tộc.

Đến thăm Đền Thái Vi, du khách có thể lựa chọn hai hình thức di chuyển:

• Đường bộ: Qua bến đò Văn Lâm và đi theo con đường song song với dòng Ngô Đồng.
• Đường thủy (Độc đáo nhất): Xuôi thuyền theo dòng Tam Cốc – Bích Động từ bến Đình Các. Trải nghiệm này giúp du khách thả mình giữa không gian bao la, rộng lớn, ngắm nhìn những rặng núi đá vôi xám xanh như một "chốn tiên cảnh" trước khi đặt chân đến ngôi đền.

Đền Thái Vi không chỉ là điểm tham quan để chiêm ngưỡng kiến trúc, mà còn là dịp để du khách thả bay những lo toan trần tục, hướng về cội nguồn và cảm nhận sâu sắc những giá trị văn hóa, lịch sử vĩ đại của thời Trần – di sản tinh thần sáng soi muôn đời.

Đền Thái Vi, với vị thế "vô song thánh địa" giữa lòng Tam Cốc – Bích Động, không chỉ là nơi lưu giữ những dấu ấn vàng son của Vương triều Trần oai hùng, mà còn là một bảo tàng kiến trúc đá tuyệt mỹ hòa quyện hoàn hảo với thiên nhiên. Hành trình xuôi mái chèo trên dòng Ngô Đồng, ngắm nhìn ngôi đền cổ kính tựa lưng vào núi Cấm Sơn hùng vĩ, là hành trình tìm về cội nguồn, cảm nhận sâu sắc những giá trị văn hóa, lịch sử vĩ đại. Đền Thái Vi và Lễ hội trang nghiêm của nó mãi mãi là lời ca ngợi bất tận về lòng yêu nước, tinh thần thượng võ và tài năng kiến tạo của tổ tiên, để di sản tinh thần thời Trần mãi mãi tỏa sáng và trường tồn cùng non sông nghìn thuở.