Khu bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa - Quảng Trị

Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Bắc Hướng Hóa được thành lập theo Quyết định 1183/QĐ-UB ngày 07/07/2010 của UBND tỉnh Quảng Trị, trực thuộc Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Trị. Với diện tích 23.456,71 ha, khu bảo tồn nằm trên địa bàn 5 xã: Hướng Lập, Hướng Việt, Hướng Phùng, Hướng Sơn và Hướng Linh, thuộc huyện Hướng Hóa. Đây là khu vực có tính đa dạng sinh học cao, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ đầu nguồn, điều tiết nguồn nước và bảo vệ môi trường cho các con sông lớn như Bến Hải, Rào Quán, sông Hiếu và Sê Păng Hiêng (Lào).

Đặc điểm địa lý và khí hậu

• Vị trí: Nằm ở phía Tây dãy Trường Sơn, thuộc vùng núi thấp của Trung Trường Sơn, giáp biên giới Việt - Lào. Đỉnh cao nhất là đỉnh Voi Mẹp, với độ cao hơn 1.700 m so với mực nước biển.
• Địa hình: Khu vực có độ cao từ 150 m đến 1.700 m, với các dãy núi chạy theo hướng Đông Nam - Tây Bắc, tạo nên cảnh quan hùng vĩ và đa dạng.
• Khí hậu: Nhiệt độ trung bình hàng năm dao động từ 24-25°C, mùa đông lạnh, độ ẩm cao và lượng mưa lớn, tạo điều kiện cho hệ sinh thái rừng nhiệt đới phát triển mạnh mẽ.

Quản lý và chức năng

Ban Quản lý Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Bắc Hướng Hóa là đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, hoạt động theo cơ chế tự chủ tài chính theo Nghị định số 60/2021/NĐ-CP ngày 21/06/2021 của Chính phủ. Nhiệm vụ chính bao gồm:

• Bảo vệ và bảo tồn hệ sinh thái rừng tự nhiên.
• Nghiên cứu khoa học và bảo tồn nguồn gen sinh vật rừng.
• Phát triển du lịch sinh thái và nghỉ dưỡng (trừ phân khu bảo vệ nghiêm ngặt).
• Cung ứng dịch vụ môi trường rừng.

Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Bắc Hướng Hóa là một trong những khu vực có tính đa dạng sinh học cao nhất ở phía Tây dãy Trường Sơn, với sự giao thoa giữa các luồng thực vật Bắc - Nam và Đông Dương. Đây là nơi sinh sống của nhiều loài động, thực vật quý hiếm, nhiều trong số đó được liệt kê trong Sách Đỏ Việt Nam và thế giới.

Thực vật

Số lượng: 1.327 loài thực vật thuộc 157 họ, trong đó 156 loài nguy cấp quý hiếm.

Các loài nổi bật: Đinh tùng, Lan hài, Trầm hương, cùng nhiều loài có giá trị về gỗ, dược liệu, thực phẩm và trang trí.

Loại hình thực vật:

• Rừng nhiệt đới thường xanh mưa ẩm ở độ cao dưới 600 m.
• Rừng cận nhiệt đới thường xanh ở độ cao trên 600 m.
• Rừng thứ sinh, đồng cỏ và khu vực tre nứa do tác động của con người và chiến tranh.

Động Vật

Số lượng: 935 loài động vật, với 97 loài nằm trong danh sách nguy cấp, bao gồm 38 loài trong Sách Đỏ Việt Nam và 33 loài trong Sách Đỏ thế giới.

Các nhóm động vật:

• Thú: 42 loài (không tính dơi), bao gồm Voọc Hà Tĩnh, Sao la, Bò tót, Gấu ngựa.
• Chim: 171 loài thuộc 14 bộ, 32 họ, với các loài nổi bật như Gà lôi lam mào trắng, Gà so Trung Bộ.
• Bò sát và ếch nhái: 61 loài, bao gồm 30 loài ếch và 31 loài bò sát, với các loài mới ghi nhận như Theloderma spp., Rhacophorus bipunctatus.
• Cá: 33 loài, góp phần vào sự phong phú của hệ sinh thái.

Khu bảo tồn không chỉ bảo vệ các loài động, thực vật quý hiếm mà còn duy trì chức năng phòng hộ đầu nguồn, cung cấp nước cho các công trình thủy lợi và thủy điện tại Quảng Trị. 

Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Bắc Hướng Hóa là một điểm đến du lịch sinh thái đầy tiềm năng, với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, khí hậu mát mẻ và văn hóa bản địa độc đáo của đồng bào Vân Kiều. Các hoạt động du lịch sinh thái đang được phát triển mạnh mẽ, mang lại cơ hội khám phá thiên nhiên và trải nghiệm văn hóa.

Các điểm du lịch nổi bật

• Thác Bạc: Một thác nước kỳ vĩ, mang đến khung cảnh thiên nhiên thơ mộng.
• Đèo Sa Mù: Ở độ cao khoảng 1.400 m, nổi tiếng với không khí trong lành, sương mù bao phủ, tạo nên không gian huyền ảo.
• Đỉnh Voi Mẹp: Đỉnh cao nhất Quảng Trị, lý tưởng cho trekking và ngắm cảnh.
• Hang động Trĩa: Hệ thống hang động với núi đá vôi và thạch nhũ đẹp mắt, nơi có thể quan sát Voọc Hà Tĩnh và Voọc Chà vá chân nâu.

Các tuyến du lịch sinh hái

Ban Quản lý Khu Bảo Tồn đang phát triển 4 tuyến du lịch sinh thái chính:

• Trekking Pa Thiên - Voi Mẹp: Khám phá cảnh quan thay đổi theo độ cao, ngắm rừng hoa đỗ quyên và dấu tích lịch sử chiến tranh.
• Trải nghiệm đèo Sa Mù: Thưởng thức khí hậu mát mẻ, cắm trại, săn mây và tham quan vườn thực vật.
• Khám phá hang động Trĩa: Trải nghiệm hệ thống hang động độc đáo, kết hợp cắm trại và quan sát động vật hoang dã.
• Chèo thuyền kayak sông Sê Păng Hiêng: Tuyến đường 5 km, kết hợp khám phá thiên nhiên và văn hóa bản địa.

Khu vực xung quanh khu bảo tồn là nơi sinh sống của đồng bào dân tộc Bru - Vân Kiều, với những nét văn hóa đặc sắc. Người Vân Kiều có lịch sử lâu đời, di cư từ trung Lào đến vùng núi phía Tây Quảng Trị, Quảng Bình và Huế, lấy tên từ núi Vân Kiều. Họ có truyền thống nông nghiệp phát triển, sử dụng gùi để vận chuyển và sống trong các làng với sự lãnh đạo của già làng.

Bản sắc văn hóa

• Trang phục truyền thống: Trang phục của người Vân Kiều và Pa Kô được làm từ vải tự dệt, với hoa văn độc đáo, được trình diễn tại các sự kiện như Phiên chợ vùng cao Hướng Hóa.
• Ẩm thực: Các món ăn đặc trưng bao gồm gà nướng, cơm nếp, và rau rừng, mang đến trải nghiệm ẩm thực độc đáo cho du khách.
• Phong tục: Hôn lễ truyền thống với sính lễ như kiếm và nồi đồng, cùng các vật dụng như chiêng, cồng, thể hiện sự giàu có và văn hóa cộng đồng.

Năm 2020, Ủy ban Y tế Hà Lan – Việt Nam (MCNV) phối hợp với Ban Quản lý Khu Bảo Tồn tổ chức hội trại “Vai trò của cộng đồng trong bảo vệ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học” tại đèo Sa Mù, thu hút hơn 1.000 người tham gia. Sự kiện này không chỉ nâng cao nhận thức về bảo tồn mà còn giới thiệu văn hóa Vân Kiều qua các lán trại được dựng từ tre, mây và trang trí bằng các công cụ truyền thống như “a đư”, “a chói”, “a noác”.

Dưới đây là hướng dẫn chi tiết giúp bạn chuẩn bị tốt nhất trước khi bắt đầu hành trình khám phá khu rừng nguyên sinh độc đáo này.

Cách di chuyển

• Từ trung tâm huyện Hướng Hóa: Khu bảo tồn cách khoảng 69,5 km, đi theo đường Hồ Chí Minh nhánh Tây trong khoảng 1 giờ 47 phút.
• Phương tiện: Du khách có thể đi xe máy hoặc thuê xe khách từ trung tâm huyện Hướng Hóa. Sử dụng Google Maps và hỏi người dân địa phương để tìm đường dễ dàng hơn.
• Lưu ý: Đường vào khu bảo tồn có thể khó khăn, đặc biệt trong mùa mưa, nên cần chuẩn bị phương tiện phù hợp.

Lời khuyên

• Thuê hướng dẫn viên: Do diện tích rộng lớn, việc thuê người am hiểu địa hình là cần thiết để tránh lạc đường.
• Trang bị: Mang giày thể thao, quần áo ấm (vào mùa đông), nước uống và đồ ăn nhẹ vì dịch vụ tại khu vực còn hạn chế.
• Thời điểm lý tưởng: Tháng 3 đến tháng 9, khi thời tiết mát mẻ, phù hợp cho các hoạt động ngoài trời.
• Nơi nghỉ ngơi: Sau khi tham quan, du khách có thể quay về trung tâm huyện Hướng Hóa để ăn uống và nghỉ ngơi.

Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Bắc Hướng Hóa là một báu vật thiên nhiên và văn hóa đặc sắc của tỉnh Quảng Trị, nơi hội tụ hệ sinh thái phong phú, cảnh quan hùng vĩ cùng bản sắc văn hóa độc đáo của cộng đồng người Vân Kiều. Đây là điểm nhấn không thể thiếu trong các tour du lịch Quảng Trị, mang đến trải nghiệm khám phá thiên nhiên và văn hóa bản địa vô cùng độc đáo.

Với định hướng phát triển du lịch sinh thái bền vững, cùng các nỗ lực bảo tồn hệ sinh thái nguyên sơ, khu bảo tồn đang dần trở thành điểm đến hấp dẫn cho du khách trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, để giữ gìn giá trị thiên nhiên và văn hóa quý báu này, rất cần sự chung tay của cộng đồng địa phương, cơ quan chức năng và cả du khách trong việc bảo vệ môi trường cũng như hỗ trợ phát triển sinh kế bền vững cho người dân bản địa.