Lịch sử hình thành chợ Đông Ba và dấu ấn hơn 100 năm của khu chợ cổ xứ kinh kỳ

Chợ Đông Ba ra đời từ đầu thế kỷ XIX, gắn với triều đại vua Gia Long – vị vua sáng lập nhà Nguyễn. Thuở ban đầu, chợ mang tên Quy Giả Thị, nằm ngay bên ngoài cửa Chánh Đông của Kinh thành (người dân quen gọi là cửa Đông Ba). Cái tên “Quy Giả Thị” mang ý nghĩa đặc biệt, gợi nhớ dấu mốc quân đội Nguyễn trở lại Phú Xuân, khẳng định vị trí quan trọng của khu chợ trong đời sống kinh tế – thương mại lúc bấy giờ.

Biến cố thất thủ Kinh thành Huế năm 1885 đã khiến chợ bị quân Pháp triệt hạ, chỉ còn lại dấu tích hoang tàn. Đến năm 1887, vua Đồng Khánh cho xây dựng lại và đặt tên chính thức là Chợ Đông Ba, như một lời khẳng định về sức sống bền bỉ của vùng đất cố đô sau những mất mát. Đến năm 1899, dưới thời vua Thành Thái, chợ được dời về vị trí hiện nay, nằm bên bờ bắc sông Hương, cách cầu Trường Tiền chừng 100 mét.

Hơn một thế kỷ qua, chợ Đông Ba nhiều lần thay đổi diện mạo. Đầu thế kỷ XX, chợ được chỉnh trang nhưng vẫn giữ nét kiến trúc truyền thống. Năm 1967, chính quyền Việt Nam Cộng hòa phá bỏ để xây chợ mới, song công trình dở dang lại bị hủy hoại trong biến cố Mậu Thân 1968. Đến năm 1987, chợ được trùng tu quy mô lớn theo thiết kế của kiến trúc sư Lê Văn Rọt, mang dáng dấp thông thoáng, mềm mại hơn với diện tích 47.614 m², gồm tòa “lầu chuông” trung tâm và chín dãy nhà bao quanh diện mạo quen thuộc của chợ Đông Ba ngày nay.

Chợ Đông Ba từ lâu đã được xem là trái tim giao thương của Thừa Thiên – Huế, nơi không chỉ mua bán tấp nập mà còn lưu giữ tinh hoa văn hóa của đất cố đô. Hơn 2.500 hộ kinh doanh cố định, cùng hàng trăm gánh hàng rong, mỗi ngày đón từ 5.000 đến 12.000 lượt khách, tạo nên một bức tranh sinh động về đời sống buôn bán miền Trung. Những sản vật trứ danh như nón lá Phú Cam, mè xửng Song Hỷ, thanh trà Lại Bằng, sen khô Hồ Tịnh… đã góp phần làm nên thương hiệu riêng của khu chợ cổ kính này. 

Kiến trúc ấn tượng 

Kiến trúc chợ cũng là một dấu ấn đặc biệt. Công trình ba tầng nổi bật với tòa “lầu chuông” trung tâm, được bao quanh bởi các dãy nhà hình chữ U. Mỗi tầng lại là một thế giới riêng: tầng 1 rực rỡ sắc màu hải sản, mắm tôm, mắm tép; tầng 2 là không gian vải vóc, áo dài truyền thống; tầng 3 hấp dẫn với hàng lưu niệm, thủ công mỹ nghệ tinh xảo. Bên ngoài, những quầy trái cây, hoa tươi và đồ gia dụng góp phần tạo nên nhịp sống hối hả mà gần gũi.

Không chỉ là chốn mua bán, chợ Đông Ba còn chứng kiến nhiều dấu mốc lịch sử. Nơi đây từng là điểm tập hợp của các phong trào yêu nước, từ chống bắt lính đến chống sưu thuế, để rồi trở thành biểu tượng của tinh thần đoàn kết Huế. Năm 1999, thành phố Huế đã long trọng kỷ niệm 100 năm ngày “Chợ Đông Ba đem ra ngoài giại”, ghi dấu chặng đường đầy biến động nhưng cũng giàu bản lĩnh của khu chợ.

Thiên đường ẩm thực 

Điều níu chân du khách có lẽ là khu ẩm thực, hội tụ những hương vị Huế dân dã nhất: cơm hến, bún bò, bánh khoái, chè đậu ván… Tất cả đều mang cái chất mộc mạc mà đậm đà, nhất là khi chiều xuống, những gánh hàng rong thắp sáng cả một góc chợ bằng hương vị và tiếng cười. Giá cả bình dân, không khí thân tình khiến bất kỳ ai ghé qua cũng thấy như được “ăn” cả cái hồn Huế.

Điểm check-in nổi tiếng 

Ngày nay, cổng chợ với dòng chữ “Đông Ba” sừng sững trên nền kiến trúc cổ kính đã trở thành điểm check-in quen thuộc của giới trẻ. Bước chân vào chợ, du khách không chỉ mua sắm, ăn uống, mà còn như lạc về một Huế của thế kỷ trước, nơi có giọng nói ngọt ngào, những sạp hàng mộc mạc, và nhịp sống chậm rãi nhưng chan chứa tình người.

Để có trải nghiệm trọn vẹn tại chợ Đông Ba, dưới đây là một số kinh nghiệm hữu ích:

• Thời gian lý tưởng: Đi chợ vào buổi chiều (sau 15h) để tránh đông đúc và dễ dàng khám phá các quầy ẩm thực. Nếu muốn trải nghiệm không gian yên tĩnh, hãy ghé chợ đêm từ 21h đến 22h.
• Mang tiền mặt: Nhiều quầy hàng chưa hỗ trợ thanh toán thẻ, vì vậy hãy chuẩn bị tiền mặt và đừng ngại trả giá để có mức giá tốt nhất.
• Cẩn thận tư trang: Chợ thường đông đúc, đặc biệt vào dịp lễ Tết, nên hãy cẩn thận với túi xách, ví tiền, và điện thoại để tránh mất cắp.
• Thưởng thức ẩm thực: Đừng bỏ lỡ các món đặc sản như bánh canh Nam Phổ, cơm hến, hoặc chè Huế. Các gánh hàng rong xung quanh chợ là nơi lý tưởng để nếm thử hương vị truyền thống.
• Di chuyển: Chợ nằm ngay trung tâm thành phố, dễ dàng di chuyển bằng xích lô, xe đạp, hoặc taxi. Xích lô là lựa chọn thú vị để thong dong ngắm phố phường Huế.

Chợ Đông Ba không chỉ đơn thuần là một khu chợ, mà còn là nơi lưu giữ linh hồn của đất Kinh kỳ. Giữa nhịp sống hiện đại, chợ vẫn còn đó sự hoài cổ, giọng Huế ngọt ngào, những gánh hàng mộc mạc và hương vị ẩm thực trứ danh. Đây là điểm dừng chân lý tưởng để bạn cảm nhận rõ nhịp sống đời thường của người dân cố đô, đồng thời khám phá những sản vật đặc trưng cùng nét văn hóa buôn bán đã tồn tại hàng trăm năm.

Với sự gắn bó mật thiết cùng đời sống Huế, chợ Đông Ba đã trở thành điểm đến không thể thiếu trong các tour du lịch tham quan thành phố. Du khách có thể kết hợp ghé chợ trong hành trình khám phá Đại Nội, chùa Thiên Mụ, cầu Trường Tiền, hoặc tham gia các tour trải nghiệm ẩm thực để thưởng thức cơm hến, bún bò, bánh bèo, chè Huế ngay trong không gian nhộn nhịp của chợ. Nếu bạn muốn tận hưởng trọn vẹn văn hóa và đời sống Huế, hãy lựa chọn những tour có lịch trình ghé chợ Đông Ba của Sovaba Travel, vừa mua sắm quà lưu niệm, vừa “nếm” cái hồn Huế qua từng món ăn dân dã.