Phu Văn Lâu: Công trình nhỏ bé mang sứ mệnh lịch sử lớn lao của Cố Đô Huế

Phu Văn Lâu được xây dựng vào năm 1819, dưới triều vua Gia Long – vị hoàng đế sáng lập nhà Nguyễn và thống nhất giang sơn sau hơn 200 năm chia cắt. Ban đầu, công trình chỉ là một Bảng Đình đơn sơ một tầng, dùng để niêm yết các chiếu thư quan trọng của triều đình, công bố kết quả các kỳ thi Đình và thông báo các sự kiện quốc gia. Đây là nơi mà tiếng trống hội vang vọng, mang theo những quyết định ảnh hưởng đến hàng triệu dân chúng.

Đến thời vua Minh Mạng (1820-1841), Phu Văn Lâu được mở rộng và tu sửa lớn, trở thành một tòa lầu hai tầng mái với thiết kế thanh tú hơn. Không chỉ dừng lại ở vai trò thông tin, nơi đây còn trở thành trung tâm văn hóa – giải trí của hoàng cung. Từ năm 1826, các hoạt động như đấu voi – hổ (năm 1829) hay yến tiệc sinh nhật vua (1830) thường diễn ra ngay dưới chân lầu. Các vị vua Minh Mạng, Thiệu Trị và Tự Đức còn tổ chức những buổi vui chơi "tứ ngũ tuần" (tuần lễ lễ hội) tại đây, biến Phu Văn Lâu thành không gian sống động bên bờ sông Hương.

Qua các triều đại sau, công trình tiếp tục chứng kiến những biến cố lớn. Năm 1904, sau cơn bão Giáp Thìn kinh hoàng, vua Thành Thái đã cho xây dựng lại y nguyên. Đến năm 1916, dưới thời vua Duy Tân, Phu Văn Lâu trở thành điểm hẹn bí mật cho cuộc khởi nghĩa chống Pháp của Trần Cao Vân và Thái Phiên – một sự kiện bi tráng nhưng thất bại, dẫn đến việc Duy Tân bị đày ra đảo Réunion. Chiến tranh Việt Nam cũng để lại dấu ấn, với việc lầu bị hư hỏng nặng năm 1968, nhưng đến năm 2014, sau khi sập một góc do mối mọt, nó được khôi phục hoàn hảo nhờ các dự án bảo tồn di sản.

Phu Văn Lâu ở ngoài mặt Nam Kinh Thành, ngay trước Kỳ Đài và Ngọ Môn. Với chiều cao chỉ 11,67 mét, Phu Văn Lâu mang vẻ ngoài khiêm nhường nhưng tinh tế, thể hiện triết lý "thiên nhân hợp nhất" của kiến trúc Việt Nam cổ. Tòa lầu được xây dựng trên nền đá cẩm thạch vững chãi, sân xung quanh lát gạch ca rô đúc xi măng. 

Phần nổi bật nhất là cấu trúc hai tầng mái lợp ngói hoàng lưu ly (màu vàng óng), tượng trưng cho sự uy nghiêm của hoàng tộc. Tầng một rộng rãi, dùng để trưng bày văn thư; tầng hai được thiết kế mở với 16 cột gỗ lim chạm khắc tinh xảo, không vách ngăn để gió sông Hương tự do luồn qua. Bốn mặt lầu mang ý nghĩa triết học sâu sắc: hai mặt trước-sau trổ cửa tròn (biểu tượng cho Trời), hai mặt trái-phải là cửa vuông (biểu tượng cho Đất). Lan can gỗ uốn lượn, cửa sổ mặt tiền treo hoành phi "lưỡng long chầu nguyệt" sơn son thếp vàng.

Bên cạnh Phu Văn Lâu là hai bia đá "khuynh cái hạ mã" (nghiêng nón xuống ngựa), nhắc nhở quan lại phải khiêm cung trước triều đình, và hai khẩu súng đồng cổ hướng nhau như lời cảnh tỉnh về hòa bình. Gần đó, Nghinh Lương Đình (tiểu đình bên sông) từng là nơi vua tắm sông và hóng mát, nay là góc thơ mộng để du khách ngắm cảnh.

So với các di tích lân cận như Kỳ Đài (cột cờ cao 17,7m, nơi treo cờ hiệu lệnh) hay Ngọ Môn, Phu Văn Lâu nhỏ bé hơn nhưng lại là "trái tim" thông tin của Kinh Thành Huế. Kiến trúc này không chỉ đẹp mà còn bền vững, giúp nó tồn tại qua bao thăng trầm về sự cân bằng giữa thẩm mỹ và chức năng.

Phu Văn Lâu mang sứ mệnh lớn lao: là "bộ phận truyền thông" của triều Nguyễn, nơi mọi chiếu chỉ từ việc bổ nhiệm quan lại đến kết quả thi cử đều được công bố công khai, đảm bảo tính minh bạch và công bằng xã hội thời phong kiến. Năm 1843, vua Thiệu Trị còn cho khắc thơ "Hương Giang Hiểu Phiếm" lên bia đá tại đây, biến nó thành không gian văn học một trong 20 cảnh đẹp Thần Kinh mà ngài từng ca ngợi.

Về mặt lịch sử, Phu Văn Lâu gắn liền với các sự kiện then chốt: từ thống nhất đất nước dưới Gia Long đến các phong trào yêu nước chống thực dân. Hình ảnh Phu Văn Lâu được in trên mặt sau của tờ tiền 50.000 đồng phát hành từ năm 2003 không chỉ tôn vinh giá trị di sản mà còn nhắc nhở thế hệ trẻ về trách nhiệm bảo tồn văn hóa. Là một phần của Quần thể di tích Cố đô Huế (di sản UNESCO từ 1993), nó góp phần khẳng định Huế là "thành phố của các di sản văn hóa".

Đối với du khách, ý nghĩa văn hóa còn nằm ở những vần thơ bất hủ. 

Chiều chiều trước bến Văn Lâu,

Ai ngồi, ai câu, ai sầu, ai thảm?

Ai thương, ai cảm, ai nhớ, ai trông?

Thuyền ai thấp thoáng bên sông,

Nghe câu mái đẩy, chạnh lòng nước non!

Những câu thơ của Nguyễn Du trong Kiều gợi lên hình ảnh Phu Văn Lâu như một chứng nhân cho nỗi lòng người xưa. 

Nằm tại trung tâm TP. Huế, ngay trên trục chính Hoàng Thành (tọa độ 16°27′56″B 107°34′51″Đ), Phu Văn Lâu dễ dàng tiếp cận chỉ trong 5-10 phút từ Đại Nội hay Chợ Đông Ba. 

Để có trải nghiệm tốt nhất, hãy ghé thăm vào sáng sớm hoặc chiều tà lúc bình minh lên hay hoàng hôn buông xuống sông Hương, Phu Văn Lâu trở thành bức tranh sống động lý tưởng cho ảnh "sống ảo". Kết hợp với Cầu Trường Tiền (cách 500m) hay Bến Văn Lâu (nơi giao lưu văn hóa xưa), bạn có thể dành nửa ngày khám phá. Nếu đi nhóm, thuê xe máy (50.000-100.000 VND/ngày) để linh hoạt di chuyển và trò chuyện với người dân địa phương để được nghe những câu chuyện xưa cũ. 

Lưu ý: Mùa hè Huế nóng bức, nên mang kem chống nắng và nước uống. Với gia đình có trẻ nhỏ, đây là nơi giáo dục lịch sử một cách vui vẻ, kết hợp picnic bên sông.

Hơn hai thế kỷ trôi qua, Phu Văn Lâu vẫn đứng vững bên dòng sông Hương như một nhân chứng trầm mặc của lịch sử, phản chiếu nét đẹp dung hòa giữa quyền lực, đạo lý và văn hóa Việt Nam. Nếu bạn muốn hiểu sâu hơn về câu chuyện của Phu Văn Lâu cũng như chiêm ngưỡng trọn vẹn vẻ đẹp của quần thể Đại Nội Huế, hãy tham gia tour du lịch Đại Nội Huế trọn gói cùng Sovaba Travel. Hành trình này sẽ mang đến cho bạn trải nghiệm chuyên sâu, hướng dẫn viên am hiểu lịch sử, cùng lịch trình khoa học, dịch vụ tận tâm và giá ưu đãi – giúp bạn thực sự “chạm” vào hồn di sản cố đô.