Tại sao Lăng Khải Định được xem là công trình tốn kém và công phu bậc nhất triều Nguyễn?

Vua Khải Định (1885-1925), vị hoàng đế thứ 12 của triều Nguyễn, lên ngôi năm 1916 và ngay sau đó bắt tay vào việc xây dựng lăng tẩm cho mình. Ông đã đích đích tham khảo các tấu trình từ các thầy địa lý để chọn triền núi Châu Chữ làm nơi an nghỉ, với địa thế phong thủy đắc địa: phía trước có đồi làm tiền án, núi Chóp Vung và Kim Sơn làm “tả thanh long, hữu bạch hổ” (rồng xanh bên trái, hổ trắng bên phải). Công trình được khởi công năm 1920 và hoàn thiện vào năm 1931, kéo dài 11 năm, lâu hơn so với nhiều lăng tẩm khác của triều Nguyễn. Việc xây dựng kéo dài qua thời kỳ vua Khải Định băng hà (1925) và được hoàn thành dưới sự giám sát của vua Bảo Đại, con trai ông.

Một trong những nguyên nhân lớn khiến Lăng Khải Định được mệnh danh là công trình “ngốn” nhiều công sức và tiền bạc nhất triều Nguyễn chính là việc sử dụng vật liệu xây dựng xa xỉ, phần lớn nhập khẩu từ nước ngoài. Với tư duy thẩm mỹ chịu ảnh hưởng phương Tây, vua Khải Định đã cho đưa về từ Pháp sắt, thép, xi măng, ngói Ardoise; từ Trung Quốc và Nhật Bản là sứ, thủy tinh màu, pha lê… Những vật liệu này vừa đắt đỏ, vừa tốn kém chi phí vận chuyển trong bối cảnh đất nước còn dưới ách bảo hộ của Pháp.

Để có nguồn kinh phí khổng lồ, nhà vua đã xin chính quyền bảo hộ tăng thuế điền lên 30% trên cả nước. Chính sách này từng vấp phải sự chỉ trích gay gắt trong sử sách, bởi nó tạo thêm gánh nặng cho người dân. Tuy nhiên, nhìn từ một góc độ khác, nó cũng phản ánh quy mô đầu tư “không tiếc tay” cho công trình lăng tẩm độc nhất vô nhị này.

Không chỉ vật liệu, đội ngũ thợ thủ công cũng góp phần làm nên giá trị vượt thời gian của lăng. Dưới sự chỉ huy của Tiền quân Đô thống phủ Lê Văn Bá, nhiều nghệ nhân bậc thầy khắp cả nước như Phan Văn Tánh, Nguyễn Văn Khả, Ký Duyệt, Cửu Sừng đã quy tụ về đây. Họ không chỉ khéo tay mà còn phải làm việc với độ chính xác tuyệt đối, đáp ứng yêu cầu khắt khe về thẩm mỹ và kỹ thuật, tạo nên một kiệt tác vừa công phu vừa khác biệt.

Lăng Khải Định là biểu tượng của sự giao thoa văn hóa Đông - Tây, kết hợp các yếu tố kiến trúc truyền thống Việt Nam với phong cách phương Tây như Roman, Gothic, và cả Ấn Độ giáo. Tổng thể lăng là một khối hình chữ nhật với 127 bậc thang, chia thành 5 tầng sân, từ cổng Tam Quan uy nghi đến cung Thiên Định ở vị trí cao nhất. Các chi tiết như cổng Tam Quan mang phong cách Ấn Độ giáo, nhà bia với cột bát giác theo lối Roman biến thể, hay hàng rào hình thánh giá đều thể hiện sự phá cách trong thiết kế.

Nghệ thuật khảm sành sứ tinh xảo

Điểm nhấn nghệ thuật của lăng Khải Định nằm ở cung Thiên Định, nơi hội tụ những tuyệt tác khảm sành sứ và thủy tinh. Các bức phù điêu trên tường được ghép từ những mảnh sành sứ, thủy tinh vỡ, được mài dũa tỉ mỉ và gắn kết bằng vôi hàu, mật mía, tạo nên các họa tiết tinh xảo với các chủ đề như bát bửu, tứ thời, ngũ phúc. Đặc biệt, ba bức bích họa “Cửu long ẩn vân” trên trần cung Thiên Định, do nghệ nhân Phan Văn Tánh thực hiện, được xem là một trong những kiệt tác hội họa lớn nhất Việt Nam. Theo truyền thuyết, nghệ nhân này đã nằm ngửa, dùng cả tay và chân để vẽ nên những bức họa sống động, giữ được độ sắc nét qua hàng thế kỷ.

Tượng đồng và chi tiết nội thất cầu kỳ

Trong cung Thiên Định, điện Khải Thành là nơi đặt án thờ và thi hài vua Khải Định, với bửu tán nặng 1 tấn làm từ bê tông cốt thép nhưng trông thanh thoát như nhung lụa. Pho tượng đồng vua Khải Định, đúc tại Pháp năm 1920 bởi hai nghệ nhân P. Ducing và F. Barbedienne, được đặt ngay phía trên mộ phần, với một đường hầm dài gần 30m dẫn vào lăng. Những chi tiết nội thất như nền đá cẩm thạch, các bức phù điêu ghép sành sứ đều được chế tác với độ tinh xảo hiếm có, thể hiện sự đầu tư không tiếc công sức và tiền của.

Dù được xem là một kiệt tác nghệ thuật hiếm có, Lăng Khải Định vẫn gắn liền với không ít tranh cãi. Chi phí xây dựng khổng lồ cùng chính sách tăng thuế điền đã khiến đời sống người dân thêm khốn khó, làm dấy lên nhiều bất bình. Vua Khải Định, với lối sống xa hoa và xu hướng sính ngoại, từng bị xem là quá “thân Pháp” và nhận không ít chỉ trích từ chính thần dân của mình.

Tuy nhiên, nhìn ở khía cạnh di sản, lăng vẫn là công trình mang giá trị nghệ thuật và văn hóa vượt thời gian, phác họa rõ cá tính, gu thẩm mỹ riêng biệt cũng như bối cảnh giao thời Đông – Tây trong lịch sử.

Ngày nay, Lăng Khải Định đã trở thành một trong những điểm tham quan nổi bật nhất tại Huế, nơi thu hút hàng triệu lượt khách trong và ngoài nước. Với khung giờ mở cửa từ 6h30 – 18h00 vào mùa hè và 7h00 – 17h30 vào mùa đông, du khách có thể dễ dàng lên kế hoạch để chiêm ngưỡng vẻ đẹp tráng lệ, khám phá những chi tiết tinh xảo, đồng thời lắng nghe những câu chuyện lịch sử đầy hấp dẫn ẩn sau từng lớp đá, mảnh sành nơi công trình này.

Lăng Khải Định xứng đáng được gọi là công trình tốn kém và công phu bậc nhất triều Nguyễn, không chỉ bởi việc sử dụng những vật liệu ngoại nhập đắt đỏ từ Pháp, Trung Quốc, Nhật Bản, mà còn nhờ bàn tay tài hoa của các nghệ nhân khắp cả nước và tư duy kiến trúc giao thoa Đông – Tây đầy táo bạo. Nếu có dịp đến Cố đô, bạn đừng bỏ lỡ hành trình ghé thăm Ứng Lăng – Lăng Khải Định để tận mắt chiêm ngưỡng vẻ đẹp tráng lệ và lắng nghe những câu chuyện lịch sử đầy hấp dẫn. Và để chuyến đi thêm trọn vẹn, bạn có thể lựa chọn tour tham quan Lăng Khải Định cùng Sovaba Travel, nơi mang đến cho bạn không chỉ trải nghiệm tham quan, mà còn cả những góc nhìn sâu sắc và chân thực về một giai đoạn lịch sử đặc biệt của triều Nguyễn.