Ngược dòng thời gian về với thế kỷ X, Thung Ui không chỉ là một thung lũng xanh mướt giữa lòng di sản mà còn là chứng nhân của những thăng trầm lịch sử, nơi từng in dấu chân của các bậc đế vương trong buổi đầu dựng nước.
- Dấu ấn Hành cung phía Tây kinh đô không chỉ đơn thuần là một thắng cảnh, Thung Ui còn là vùng đất mang đậm trầm tích lịch sử, được xem là "phên dậu" bảo vệ kinh thành từ phía Tây. Xưa kia, nơi đây chính là Hành cung Hoa Lư – một cứ điểm chiến lược quan trọng nơi triều Đinh và triều Tiền Lê thường xuyên lui tới để bàn việc quân cơ hoặc tổ chức các nghi lễ quan trọng của quốc gia. Sự hiện diện của hành cung tại Thung Ui không chỉ cho thấy vị thế đắc địa của vùng đất này mà còn minh chứng cho tầm nhìn của cha ông trong việc dựa vào thế núi, hình sông để xây dựng và bảo vệ đất nước.
- Đàn Xã Tắc & Đàn Kính Thiên: Nơi giao hòa giữa người và thần Gắn liền với tâm linh của vùng đất này là câu chuyện về việc lập đàn tế lễ. Tương truyền, sau khi dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất giang sơn, Vua Đinh Tiên Hoàng đã chọn địa thế "tọa sơn hướng thủy" tại Thung Ui để lập Đàn Xã Tắc. Đây là nơi vị minh quân cùng trăm họ dâng nén nhang thơm lên thần Đất (Xã) và thần Cỏ Cây (Tắc), tế cáo trời đất để cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
- Tiếp nối tinh thần đó, Đàn Kính Thiên Tràng An hiện nay được tọa lạc tại vị trí cao nhất của thung lũng Mộc Hoàn – cửa ngõ dẫn vào Thung Ui. Đây là một công trình kiến trúc văn hóa tâm linh mang tầm vóc lịch sử, được phục dựng dựa trên những tư liệu cổ với lòng thành kính sâu sắc. Đàn là nơi thờ phụng Ngọc Hoàng Thượng Đế cùng các vị thần nắm giữ tinh tú và vận mệnh nhân gian như Nam Tào, Bắc Đẩu, Phạm Thiên, Đế Thích.
- Tâm điểm văn hóa và ý nghĩa đối với hậu thế Đàn Kính Thiên không chỉ là một công trình kiến trúc mà còn là biểu tượng của đạo lý "Uống nước nhớ nguồn". Việc phục dựng Đàn Kính Thiên và bảo tồn Hành cung Hoa Lư tại Thung Ui là nỗ lực bền bỉ nhằm bảo tồn những giá trị văn hóa kỷ thứ X còn sót lại. Đứng giữa không gian lộng gió trên đỉnh thung lũng, nhìn về phía những dải núi trùng điệp, du khách như được nhắc nhở về một thời kỳ khai quốc hào hùng, về khát vọng độc lập tự cường của dân tộc Việt Nam trong những trang sử đầu tiên.

Sự kết hợp giữa linh khí đất trời và những dấu ấn lịch sử hào hùng đã biến Thung Ui thành một 'khoảng lặng' linh thiêng, nơi mỗi bước chân ta đi đều như chạm vào mạch nguồn văn hóa ngàn năm của dân tộc.

