Đền Quán Cháo: Di tích cổ kính và câu chuyện lịch sử tại Ninh Bình

Đền Quán Cháo tọa lạc tại phường Tây Sơn, thành phố Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình, cách trung tâm thành phố Ninh Bình khoảng 15km.

Tích truyện về “Quán Cháo”

Nhiều du khách tò mò về cái tên "Quán Cháo" giản dị, không hề mang vẻ uy nghiêm của một chốn linh thiêng. Thực chất, cái tên này bắt nguồn từ một câu chuyện có thật trong lịch sử:

Thuở xưa, Thánh Mẫu Liễu Hạnh (một trong Tứ bất tử) đã hiển linh thành bà chủ quán nước ven đường (quán bán chè) để dõi theo cuộc sống của người dân. Vào năm 1788, khi Hoàng đế Quang Trung (Nguyễn Huệ) thần tốc kéo quân ra Bắc để đánh đuổi 29 vạn quân Mãn Thanh, bà đã đích thân nấu cháo để đãi cả đoàn quân Tây Sơn tại khu vực Tam Điệp – Bỉm Sơn. Bát cháo không chỉ là lương thực mà còn là sự tiếp thêm sức mạnh, mưu trí và dũng khí, góp phần làm nên chiến thắng lẫy lừng Ngọc Hồi – Đống Đa năm 1789.

Sau khi đại thắng trở về, để tỏ lòng biết ơn công đức của vị tiên nữ dâng cháo, vua Quang Trung đã sắc lệnh lập đền thờ ngay tại nơi quán cháo năm xưa và đặt tên dân dã là Đền Quán Cháo.

Đền còn có tên chữ là Chúc Sơn Tiên Từ (Đền Tiên núi Cháo), dùng để thờ Liễu Hạnh Công chúa, người đã có công giúp đỡ nghĩa quân.

Vị trí và cách di chuyển

Đền Quán Cháo thuộc cụm di tích lịch sử Đền Dâu – Quán Cháo, nằm ở mặt đường Quốc lộ 1A (phía Nam) hướng về phía Tam Điệp.

• Vị trí: Quang Trung, Tây Sơn, Tam Điệp, Ninh Bình.
• Di chuyển: Từ trung tâm thành phố Ninh Bình, bạn chỉ cần đi thẳng theo Quốc lộ 1A về phía Nam là có thể đến. Bạn có thể sử dụng xe máy hoặc ô tô (Đền có bãi đỗ xe rộng rãi).

Đền Quán Cháo, nơi lưu giữ câu chuyện lịch sử về bát cháo khao quân của Thánh Mẫu Liễu Hạnh, là một điểm đến tâm linh ý nghĩa và dễ dàng tiếp cận ngay trên Quốc lộ 1A tại thành phố Tam Điệp, Ninh Bình.

Đền Quán Cháo nguyên gốc chỉ là một miếu nhỏ bên đường. Đến năm Tự Đức thứ 7 (1854), đền được Tuần phủ Ninh Bình Tôn Thất Tĩnh công đức trùng tu và giữ gìn lối kiến trúc đến ngày nay.

Kiến trúc bên ngoài và cảnh quan

• Tổng thể: Đền được bao quanh bởi tường hoa, phía trước sân đắp cảnh núi Ngũ Hành Sơn.
• Cảnh quan: Sân đền rợp bóng mát bởi ba cây cổ thụ lớn lâu đời, mang đến cảm giác thư thái, an yên cho du khách.
• Mái đền: Được xây theo hình chữ Nhị và hậu cung hình chuôi vồ độc đáo. Mái trước đền đắp hình lưỡng long chầu nguyệt và bốn chữ nổi “Chúc Sơn Tiên Từ”.
• Bia đá quý giá: Phía trước sân đền có tấm bia cao 1m, rộng 0.7m, khắc ghi lại sự kiện trùng tu năm Tự Đức thứ 7 (1854) do Tuần phủ Tôn Thất Tĩnh cho tạc.

Hệ thống cung thờ linh thiêng

Bên trong Đền Quán Cháo được chia thành ba cung thờ chính với hệ thống thờ tự được sắp xếp trang nghiêm gồm:

• Cung Đệ Tam: Là cung thờ đầu tiên, nơi đặt ban thờ Hội đồng Tứ Phủ, thờ các vị thần thuộc hệ thống Tứ Phủ.
• Cung Đệ Nhị: Là nơi đặt tượng thờ Chúa Bản Đền. Cung này nổi bật với bốn cột đá xanh nguyên khối được chạm trổ hình long phụng tinh xảo. Hai bên Chúa Bản Đền là ban thờ Quan Hoàng Bảy (phía bên phải) và ban thờ Quan Hoàng Mười (phía bên trái).
• Cung Cấm (Trung tâm): Đây là vị trí trang trọng nhất, thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Tượng Mẫu được đặt trong khám sơn son thếp vàng tráng lệ. Pho tượng gỗ quý giá này được tạc từ thời nhà Nguyễn, mô tả Mẫu trong tư thế Tọa thiền. Khuôn mặt của Mẫu được phác họa với nét chất phác, nhân hậu, gợi nhớ hình ảnh người bà phúc hậu nấu cháo khao quân.
• Bên trái Cung Cấm: Là ban thờ của Nhị vị Chầu Bà.

Đền Quán Cháo ngày nay, được trùng tu từ năm 1854, nổi bật với kiến trúc hình chữ Nhị, sân rợp bóng cổ thụ, bia đá lịch sử và hệ thống ba cung thờ trang nghiêm, đặc biệt là Cung Cấm thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh trong tư thế Tọa thiền.

Lễ hội Đền Quán Cháo gắn liền với lễ hội Đền Dâu theo đúng trật tự:

“Ăn trầu nhớ miếng cau khô

Lễ Tiên Quán Cháo mới trình chúa Dâu.”

• Thời gian: Lễ hội chính thức mở vào ngày 15 tháng Giêng Âm lịch và kéo dài cho đến hết ngày 3 tháng 3 Âm lịch (ngày kỵ của Mẫu Liễu).
• Nghi thức quan trọng: Theo tục lệ, người dân và du khách phải đến trình lễ tại Đền Quán Cháo trước, thực hiện các nghi thức tế lễ, sau đó mới rước ngai và tượng Thánh Mẫu về Đền Dâu.
• Hoạt động tâm linh: Lễ hội là dịp tổ chức các nghi thức thờ cúng long trọng, đặc sắc như hầu bóng, tôn lô nhang và trình đồng để mong cầu phúc, lộc, thọ, bình an và an khang từ Đức Thánh Mẫu cùng các vị thần.

Lễ hội Đền Quán Cháo – Đền Dâu kéo dài từ Rằm tháng Giêng đến hết mùng 3 tháng 3 Âm lịch, là nghi thức tâm linh quan trọng, bắt đầu bằng việc trình lễ tại Đền Quán Cháo trước khi rước tượng Mẫu về Đền Dâu, nơi người dân cầu mong bình an và phúc lộc.

Đền Quán Cháo không chỉ là một di tích cổ kính mang đậm dấu ấn thời gian từ triều Tự Đức, mà còn là một trang sử sống động về lòng nhân ái và tinh thần dân tộc. Từ câu chuyện về bát cháo nghĩa tình của Thánh Mẫu Liễu Hạnh tiếp sức cho đại quân Quang Trung, cho đến lối kiến trúc "Chúc Sơn Tiên Từ" uy nghiêm dưới bóng cây cổ thụ, đền Quán Cháo gói trọn vẻ đẹp tâm linh và huyền tích. Cùng với lễ hội Đền Dâu, nơi đây đã tạo nên một dòng chảy văn hóa tín ngưỡng kéo dài từ Rằm tháng Giêng, mời gọi du khách thập phương tìm về cội nguồn, chiêm bái và nguyện cầu sự an lạc, phúc lành từ các vị thần linh, giữ mãi nét đẹp "Tiên núi Cháo" giữa lòng thành phố Tam Điệp.