Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng: Kỳ quan thiên nhiên Việt Nam

Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng có lịch sử lâu đời. Nó liên quan đến những khám phá cổ xưa và các sự kiện quan trọng của dân tộc Việt Nam. Khu vực này được nhắc đến lần đầu trong các văn bản cổ từ thế kỷ 16, với ghi chép của Dương Văn An năm 1550. Đến thế kỷ 19, vua Minh Mạng đã phong danh hiệu "Diệu Ứng Chi Thần" cho động Phong Nha vào năm 1824, coi đây là một thắng cảnh thiêng liêng.

Ban đầu, khu vực được thành lập như một khu rừng đặc dụng Phong Nha năm 1986 với diện tích 5.000 ha, sau đó mở rộng lên 41.132 ha vào năm 1991. Đến năm 2001, nó chính thức trở thành vườn quốc gia theo Quyết định của Chính phủ Việt Nam. Các cuộc thám hiểm hiện đại bắt đầu từ những năm 1990, với sự tham gia của Hiệp hội Hang động Anh (BCRA) và các nhà khoa học Việt Nam, dẫn đến việc phát hiện hàng trăm hang động, trong đó có Sơn Đoòng - hang động lớn nhất thế giới vào năm 2009.

Về mặt ý nghĩa, Phong Nha - Kẻ Bàng là di sản thế giới được UNESCO công nhận hai lần: năm 2003 theo tiêu chí viii (giá trị địa chất) và mở rộng năm 2015 theo tiêu chí ix (hệ sinh thái) và x (đa dạng sinh học). Khu vực này còn là nơi trú ẩn của vua Hàm Nghi trong phong trào Cần Vương, và chứa đựng di tích khảo cổ từ thời đồ đá mới đến văn hóa Chăm Pa thế kỷ 9-11

Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng nằm tại huyện Bố Trạch và Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình, cách thành phố Đồng Hới khoảng 50 km về phía tây bắc và Hà Nội khoảng 500 km về phía nam. Khu vực này giáp biên giới Lào (với Khu bảo tồn Hin Namno) và cách Biển Đông 42 km. Diện tích vùng lõi hiện nay là 123.326 ha (sau lần mở rộng năm 2013), với vùng đệm lên đến 220.055 ha.

Về địa chất, đây là một trong những vùng karst lớn nhất thế giới, hình thành từ kỷ Paleozoic cách đây khoảng 400 triệu năm - được coi là hệ thống karst cổ nhất châu Á. Địa hình chủ yếu là núi đá vôi cao trên 800 m, với các đỉnh như Co Rilata (1.128 m) và Co Preu (1.213 m). Hệ thống sông ngầm phong phú, bao gồm sông Son, sông Chày và sông Troóc, chảy vào sông Gianh. Khí hậu nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ trung bình 23-25°C, lượng mưa 2.000-2.500 mm/năm, tập trung từ tháng 7 đến 12.

Những đặc điểm này tạo nên cảnh quan ngoạn mục với vách đá dựng đứng, hố sụt sâu và hơn 220 km hang động đã được khảo sát, mang giá trị khoa học toàn cầu.

Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng được mệnh danh là "vương quốc hang động" với khoảng hơn 400 hang động trong vùng đá vôi rộng 201.000 ha. Tổng chiều dài đã khám phá vượt 80 km, nhưng chỉ một phần được khai thác du lịch.

• Động Phong Nha: Dài 7.729 m, với sông ngầm dài 13.969 m. Được khám phá từ thời cổ đại, đây là hang động đẹp nhất thế giới theo đánh giá của UNESCO. Du khách có thể ngồi thuyền khám phá 1.500 m đầu tiên, chiêm ngưỡng thạch nhũ lấp lánh.
• Động Tiên Sơn: Hang khô dài 980 m, nằm trên động Phong Nha, được phát hiện năm 1935. Nổi bật với hệ thống thạch nhũ đa dạng như tượng Phật hoặc cung điện.
• Động Thiên Đường: Dài 31,4 km, hang khô lớn nhất châu Á, phát hiện năm 2005. Bên trong như một cung điện thiên nhiên với thạch nhũ khổng lồ.
• Hang Sơn Đoòng: Hang động lớn nhất thế giới, dài gần 9 km, cao 200 m, rộng 150 m. Phát hiện năm 2009, chứa đựng rừng nguyên sinh bên trong và hệ sinh thái riêng biệt. Chỉ dành cho du lịch mạo hiểm với số lượng hạn chế.

Các hệ thống hang khác tạo nên mạng lưới địa chất độc đáo, thu hút các nhà khoa học và du khách yêu thích khám phá.

Với 96,2% diện tích là rừng nguyên sinh, vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng là một trong những khu vực có đa dạng sinh học cao nhất Việt Nam và Đông Nam Á. Khu vực nằm trong điểm nóng đa dạng sinh học Indo-Burma, với hơn 1.500 loài thực vật và 536 loài động vật có xương sống.

• Thực vật: 876 loài mạch, thuộc 152 họ, bao gồm các loài quý hiếm như Burretiodendron hsienmu, Hopea spp. Có 38 loài trong Sách đỏ Việt Nam và 25 loài toàn cầu. Rừng nguyên sinh trên đá vôi chiếm 74,7%, với rừng già Calocedrus rupestris lên đến 600 năm tuổi.
• Động vật: 140 loài thú (bao gồm hổ, trâu rừng); 302 loài chim (43 loài Sách đỏ); 81 loài bò sát và lưỡng cư; 259 loài bướm; 72 loài cá (4 loài đặc hữu). Đặc biệt, có 10 loài linh trưởng - chiếm 50% linh trưởng Việt Nam, như voọc Hà Tĩnh, sao la (Pseudoryx nghetinhensis). Các loài mới được phát hiện như thằn lằn Cyrtodactylus phongnhakebangensis (2007) và bọ cạp Vietbocap canhi (2010).

Khu vực này đóng vai trò quan trọng trong bảo tồn toàn cầu, với sự hợp tác xuyên biên giới Việt - Lào.

Kể từ khi UNESCO công nhận Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng là Di sản Thiên nhiên Thế giới năm 2003, số du khách đến đây đã tăng mạnh mỗi năm. Sức hút của hệ thống hang động kỳ vĩ, địa hình Karst cổ đại và khung cảnh thiên nhiên nguyên sơ đã khiến nơi đây trở thành điểm đến lý tưởng cho cả khách du lịch trong nước và quốc tế.

Nhiều du khách đến Phong Nha - Kẻ Bàng không chỉ để ngắm cảnh thiên nhiên. Họ cũng muốn nghiên cứu địa chất, khám phá hang động nguyên sơ. Ngoài ra, du khách còn tìm kiếm trải nghiệm mạo hiểm như trekking, zipline, và kayak trong núi đá vôi. Đặc biệt, kể từ khi Hang Sơn Đoòng – hang động lớn nhất thế giới được phát hiện và đưa vào khai thác du lịch, Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng đã thực sự ghi tên mình trên bản đồ du lịch mạo hiểm toàn cầu. 

Sự phát triển mạnh mẽ của ngành du lịch tại Phong Nha - Kẻ Bàng đã mang lại những tác động tích cực rõ rệt đối với cộng đồng địa phương. Nhiều hộ dân đã chuyển đổi sinh kế từ sản xuất nông nghiệp sang làm du lịch cộng đồng, dịch vụ lưu trú, ẩm thực, hoặc tham gia làm hướng dẫn viên, lái thuyền, porter hang động. Các tour du lịch sinh thái, homestay và mô hình trải nghiệm bản địa cũng phát triển nhanh chóng, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho hàng nghìn lao động tại địa phương.

Không chỉ dừng lại ở mặt kinh tế, du lịch còn góp phần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, gìn giữ bản sắc văn hóa, đồng thời kết nối người dân vùng di sản với bạn bè quốc tế. Nhờ đó, vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng không chỉ là điểm đến hấp dẫn, mà còn trở thành hình mẫu cho phát triển du lịch bền vững gắn với bảo tồn di sản thiên nhiên.

Là khu bảo tồn IUCN hạng II, Phong Nha - Kẻ Bàng nhận được hỗ trợ quốc tế lớn, như 12,6 triệu euro từ Đức năm 2005 cho bảo tồn. Các nỗ lực bao gồm hợp tác với Fauna & Flora International (FFI) bảo vệ linh trưởng, xây dựng khu bán hoang dã 18 ha. Tuy nhiên, thách thức vẫn tồn tại: khai thác gỗ trái phép, săn bắt, xây dựng đường sá (như đường Hồ Chí Minh đã được điều chỉnh để giảm tác động). Biến đổi khí hậu và du lịch quá tải cũng là vấn đề. 

Bên cạnh đó, những nỗ lực khoa học, như các chương trình nghiên cứu dự báo khí hậu và bảo tồn phối hợp với Đại học California, Irvine, đang đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ Phong Nha - Kẻ Bàng cho các thế hệ tương lai. Những công trình này càng nhấn mạnh rằng: bảo vệ di sản thiên nhiên không chỉ là trách nhiệm của riêng ngành du lịch hay giới nghiên cứu, mà là sứ mệnh chung của toàn nhân loại.

Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng không chỉ là một điểm đến du lịch hấp dẫn, mà còn là một kho tàng địa chất và sinh thái vô giá. Nơi đây lưu giữ những cảnh quan hùng vĩ cùng dấu tích lịch sử hàng trăm triệu năm của Trái Đất. Việc bảo tồn vẻ đẹp kỳ quan thiên nhiên này chính là cách chúng ta thể hiện sự trân trọng và trách nhiệm đối với môi trường sống, quê hương và thế hệ mai sau. Cũng giống như triết lý phát triển bền vững mà Sovaba Travel theo đuổi trong các tour du lịch Quảng Bình, hành động vì thiên nhiên hôm nay là đầu tư thiết thực cho tương lai.