Bảo tàng Cúc Phương: Điểm đến không thể bỏ qua tại Vườn quốc gia

Bảo tàng Cúc Phương (hay còn gọi là Bảo tàng Sinh vật Cúc Phương) tọa lạc tại xã Cúc Phương, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình, ngay trong khuôn viên Vườn quốc gia Cúc Phương – khu rừng đặc dụng nằm trên địa phận ba tỉnh Ninh Bình, Hòa Bình và Thanh Hóa. Cách trung tâm Hà Nội khoảng 120km về phía Nam, bảo tàng dễ dàng tiếp cận qua quốc lộ 1A và quốc lộ 12A.

Điều đặc biệt nhất của Bảo tàng Cúc Phương là bộ sưu tập mẫu vật khổng lồ, đại diện cho hệ sinh thái rừng mưa nhiệt đới nguyên sinh. Nơi đây lưu giữ hơn 13.000 mẫu tiêu bản thực vật, 4.000 mẫu côn trùng, 450 mẫu thú, chim và bò sát, cùng hơn 300 mẫu hóa thạch và hiện vật khảo cổ. Điểm nhấn là "Tháp bướm" – biểu tượng của bảo tàng với khoảng 350 loài bướm sặc sỡ, tượng trưng cho sự đa dạng sinh học phong phú của khu vực. Ngoài ra, bảo tàng còn sở hữu bộ xương người tiền sử hơn 7.500 năm tuổi, mang giá trị lịch sử văn hóa gắn liền với con người cổ đại.

Bảo tàng Cúc Phương được thành lập vào năm 1973, ban đầu nhằm mục đích lưu trữ mẫu vật phục vụ nghiên cứu khoa học trong Vườn quốc gia Cúc Phương – vườn quốc gia đầu tiên của Việt Nam, được công nhận từ năm 1962. Đến tháng 8/2020, bảo tàng chính thức mở cửa đón du khách, trở thành một phần không thể thiếu của hệ thống bảo tồn quốc gia.

Vai trò chính của bảo tàng là bảo quản, trưng bày và nghiên cứu các mẫu vật sinh học, hỗ trợ công tác bảo tồn thiên nhiên. Nó phục vụ như một trung tâm giáo dục, nơi học sinh, sinh viên và chuyên gia có thể tham khảo tài liệu về động thực vật. Hơn nữa, bảo tàng góp phần tuyên truyền ý thức bảo vệ môi trường, đặc biệt qua các mẫu vật từ các vụ buôn bán động vật hoang dã trái phép.

Bảo tàng trưng bày theo hệ thống vòng tuần hoàn, từ sự hình thành Trái Đất đến sự phát triển của sự sống ngày nay. Các bộ sưu tập chính bao gồm:

• Mẫu côn trùng: Hơn 4.000 mẫu, với tháp bướm trưng bày 350 loài trong tổng số 380 loài bướm được phát hiện tại Cúc Phương.
• Mẫu động vật: 450 mẫu thú, chim, bò sát và lưỡng cư, bao gồm gấu, báo, khỉ, voọc.
• Mẫu thực vật: Khoảng 13.000 tiêu bản, từ dây leo đến cây cổ thụ đặc hữu.
• Hóa thạch và khảo cổ: Hơn 300 mẫu, nổi bật là bộ xương người tiền sử và hóa thạch bò sát răng phiến niên đại 230-250 triệu năm.

Khu trưng bày đa dạng sinh học là trái tim của bảo tàng, phản ánh hệ sinh thái phong phú của Vườn quốc gia Cúc Phương. Với 2.234 loài thực vật (chiếm 17% tổng loài thực vật Việt Nam), 97 loài thú, 336 loài chim, 122 loài bò sát và lưỡng cư, cùng hàng nghìn loài côn trùng, khu vực này sử dụng các mẫu vật để minh họa sự cân bằng sinh thái. Du khách có thể quan sát trực quan về chuỗi thức ăn, môi trường sống và mối đe dọa từ biến đổi khí hậu.

Không gian này tập trung vào các loài quý hiếm, nhiều loài nằm trong Sách Đỏ Việt Nam và thế giới. Động vật nổi bật như voọc quần đùi trắng (nguy cấp tuyệt chủng toàn cầu), báo hoa mai, gấu ngựa, sóc bụng đỏ, gà lôi trắng. Thực vật đặc hữu bao gồm hồ trăn Cúc Phương, chè hoa vàng, mua Cúc Phương. Các mẫu vật được trưng bày kèm thông tin về tập tính, sinh sản và nỗ lực cứu hộ, giúp du khách hiểu rõ giá trị bảo tồn.

Bảo tàng mang giá trị khoa học cao nhờ lưu giữ nguồn gen quý hiếm, hỗ trợ nghiên cứu về sinh lý, tập tính động vật hoang dã. Về giáo dục, nó cung cấp tài liệu trực quan cho học sinh, sinh viên và du khách, thúc đẩy ý thức bảo vệ môi trường.

Đối với gia đình, bảo tàng mang đến không gian yên bình để thư giãn, quan sát động vật và học về môi trường – lý tưởng cho trẻ em khám phá thiên nhiên. Học sinh có thể tham gia các tour giáo dục, nghiên cứu mẫu vật để bổ sung kiến thức sinh học. Các hoạt động như quan sát bướm, chim và linh trưởng sẽ tạo kỷ niệm đáng nhớ, kết hợp với picnic trong rừng.

• Di chuyển: Từ Hà Nội, đi xe máy hoặc ô tô theo QL1A đến ngã ba Gián Khẩu, rẽ QL12A qua Nho Quan (khoảng 2-3 giờ). Xe khách từ Giáp Bát đến Nho Quan, sau đó bắt taxi hoặc xe buýt vào vườn.
• Vé vào cửa: Người lớn 60.000 VNĐ, sinh viên 20.000 VNĐ, trẻ em/học sinh 10.000 VNĐ (miễn phí dưới 5 tuổi). Vé tham quan trung tâm cứu hộ: 50.000 VNĐ người lớn, 20.000 VNĐ trẻ em.
• Hoạt động: Bắt đầu từ cổng vườn, tham quan bảo tàng (1-2 giờ), sau đó khám phá vườn thực vật, trung tâm cứu hộ, trekking hang động (Động Người Xưa, Hang Con Moong), đạp xe hoặc đi bộ xuyên rừng. Tour đêm quan sát động vật hoang dã từ 19h-22h.
• Ăn uống và lưu trú: Ăn đặc sản dê núi, ốc núi trong vườn (giá cao), hoặc ăn ngoài với nem chua Thanh Hóa. Lưu trú tại homestay, khách sạn trong vườn hoặc cắm trại.
• Lưu ý: Mang theo nước uống, kem chống nắng, giày thể thao; tuân thủ quy định bảo vệ môi trường, không hái lá hoặc cho thú ăn.

Thời gian lý tưởng nhất là cuối tháng 4 đến tháng 5, khi mùa bướm nở rộ, thời tiết mát mẻ và rừng tràn đầy sắc màu. Tháng 2-4 phù hợp ngắm chim di cư và khám phá mà không quá nóng.

Bảo tàng Cúc Phương không chỉ là điểm dừng chân bổ trợ trong hành trình tham quan mà còn là nơi giúp du khách hiểu sâu hơn về giá trị sinh thái, lịch sử và công tác bảo tồn của Vườn quốc gia Cúc Phương. Từ những mẫu vật quý hiếm, không gian trưng bày khoa học đến các hoạt động giáo dục môi trường giàu tính trải nghiệm, bảo tàng góp phần làm cho chuyến đi trở nên ý nghĩa, trọn vẹn và đáng nhớ hơn. Để hành trình khám phá Vườn quốc gia Cúc Phương diễn ra thuận lợi, an toàn và tối ưu thời gian, lựa chọn tour du lịch vườn quốc gia Cúc Phương trọn gói cùng Sovaba Travel là giải pháp lý tưởng. Với lịch trình khoa học, dịch vụ chuyên nghiệp, hướng dẫn viên am hiểu hệ sinh thái rừng và các điểm tham quan đặc trưng, Sovaba Travel giúp du khách tiếp cận trọn vẹn những giá trị nổi bật nhất của Cúc Phương mà không cần lo lắng về di chuyển hay sắp xếp lịch trình.