Động Người Xưa - Di tích khảo cổ học đặc biệt giữa lòng rừng quốc gia Cúc Phương.

Động Người Xưa là một hang động đá vôi tự nhiên, được công nhận là di tích cư trú và mộ táng của người tiền sử, nằm trong lòng Vườn quốc gia Cúc Phương – khu rừng nguyên sinh lớn nhất miền Bắc Việt Nam. Hang động này được phát hiện vào những năm 1960 và nhanh chóng trở thành biểu tượng cho nền văn hóa Hòa Bình – một trong những nền văn hóa cổ xưa nhất tại Việt Nam. Với diện tích rộng lớn khoảng 22.000 ha, Vườn quốc gia Cúc Phương không chỉ bảo tồn hệ sinh thái đa dạng mà còn lưu giữ nhiều di tích khảo cổ, trong đó Động Người Xưa nổi bật với các phát hiện về hài cốt và công cụ lao động cách đây hàng nghìn năm.

Theo các tài liệu khảo cổ, hang động này từng là nơi sinh sống và chôn cất của người tiền sử thuộc giai đoạn đồ đá cũ, cách ngày nay khoảng 7.500 năm. Nơi đây không chỉ có giá trị khoa học mà còn góp phần vào việc bảo tồn di sản văn hóa quốc gia, giúp du khách hiểu hơn về nguồn cội tổ tiên. 

Động Người Xưa tọa lạc tại huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình, ngay trong khu vực rừng nguyên sinh của Vườn quốc gia Cúc Phương. Hang nằm lưng chừng một ngọn núi đá vôi, cách trung tâm Hà Nội khoảng 120km về phía Nam. Vị trí này khiến Động Người Xưa trở thành điểm đến lý tưởng cho các chuyến du lịch kết hợp giữa Ninh Bình và các địa danh lân cận như Tràng An hay Bái Đính.

Để di chuyển đến đây, bạn có thể chọn các phương tiện sau:

• Từ Hà Nội bằng xe máy hoặc ô tô cá nhân: Di chuyển theo Quốc lộ 1A hướng về Ninh Bình, đến ngã ba Gián Khẩu (Nho Quan) rẽ vào Quốc lộ 12B, đi thêm khoảng 20km để đến cổng Vườn quốc gia Cúc Phương. Thời gian di chuyển khoảng 2-3 giờ. Từ cổng vườn, bạn tiếp tục đi sâu vào rừng khoảng 4-8km bằng xe máy hoặc ô tô đến điểm đỗ, sau đó đi bộ qua một cây cầu dài hơn 100m và leo khoảng 200 bậc thang đá để lên miệng hang.
• Bằng xe khách hoặc limousine: Chọn tuyến Hà Nội - Nho Quan (Ninh Bình), sau đó thuê xe ôm hoặc taxi từ Nho Quan vào cổng vườn (khoảng 20km). Các hãng xe như Hoàng Long hoặc Mai Linh có chuyến hàng ngày, giá vé khoảng 100.000 - 150.000 VNĐ/lượt.
• Từ Ninh Bình thành phố: Di chuyển bằng xe máy hoặc taxi theo hướng Nho Quan, khoảng 30km đến cổng vườn. Nếu đi tour, nhiều công ty du lịch cung cấp dịch vụ đưa đón từ Ninh Bình với giá khoảng 500.000 - 800.000 VNĐ/người, bao gồm hướng dẫn viên.

Lưu ý: Đường vào rừng có thể gồ ghề, nên chọn xe có gầm cao nếu đi ô tô. Vé vào Vườn quốc gia Cúc Phương khoảng 60.000 VNĐ/người lớn.

Động Người Xưa được hình thành từ quá trình địa chất của dãy núi đá vôi hàng triệu năm tuổi, với hệ thống hang động tự nhiên do nước mưa và gió bào mòn. Lịch sử khảo cổ của hang bắt đầu từ năm 1966, khi các nhà khoa học Việt Nam phát hiện và khai quật, thuộc chương trình nghiên cứu văn hóa Hòa Bình – một nền văn hóa đồ đá cũ kéo dài từ 12.000 - 7.000 năm trước.

Giá trị khảo cổ của Động Người Xưa nằm ở việc nó cung cấp bằng chứng quý giá về lối sống săn bắt - hái lượm của người tiền sử. Đây là một trong những di tích hiếm hoi lưu giữ hài cốt nguyên vẹn, giúp các nhà khoa học tái hiện cuộc sống cổ xưa. Hang động không chỉ là di sản của Ninh Bình mà còn góp phần vào việc nghiên cứu lịch sử nhân loại tại Đông Nam Á, được UNESCO công nhận trong khuôn khổ bảo tồn di sản Tràng An - một khu phức hợp gần đó. Các phát hiện tại đây đã làm phong phú thêm nhận thức về sự phát triển của loài người, từ công cụ đá đến phong tục mai táng.

Các cuộc khai quật tại Động Người Xưa đã mang lại những phát hiện chấn động, nổi bật nhất là 3 bộ hài cốt hóa thạch nằm ở tư thế co quắp – một phong tục mai táng cổ xưa. Những bộ xương này được ước tính khoảng 7.500 năm tuổi, thuộc văn hóa Hòa Bình, và là cấu trúc mộ cổ đầu tiên được tìm thấy trong các di chỉ tương tự.

Bên cạnh hài cốt, các nhà khảo cổ còn phát hiện hàng trăm hiện vật như công cụ đá ghè đẽo, xương răng động vật (vượn, khỉ, gấu, lợn rừng), vỏ ốc suối và núi, chứng tỏ người tiền sử đã sống bằng săn bắt và hái lượm. Đặc biệt, tầng văn hóa phong phú với dấu vết lửa trại và đồ dùng sinh hoạt cho thấy đây là nơi cư trú lâu dài. Những phát hiện này không chỉ độc đáo ở Việt Nam mà còn hiếm gặp ở khu vực, giúp khẳng định vị thế của Ninh Bình trong bản đồ khảo cổ thế giới.

Dấu tích người tiền sử tại Động Người Xưa được bảo tồn khá nguyên vẹn nhờ vị trí sâu trong rừng. Các bộ hài cốt nằm co, được chôn trong lớp đất đá vôi, cho thấy phong tục mai táng đặc trưng của người Hòa Bình, nơi người chết được đặt ở tư thế bào thai để "trở về với đất mẹ".

Ngoài ra, dấu tích bao gồm công cụ đá thô sơ dùng để săn bắn, vỏ ốc và xương động vật chứng minh chế độ ăn uống đa dạng từ rừng và suối. Các nhà khoa học còn tìm thấy dấu vết than củi, cho thấy người xưa đã biết sử dụng lửa để sưởi ấm và nấu nướng. Những dấu tích này không chỉ có giá trị khoa học mà còn giúp du khách hình dung rõ nét về cuộc sống nguyên thủy, cách tổ tiên chúng ta thích nghi với môi trường rừng núi.

Tham quan Động Người Xưa mang đến trải nghiệm trekking đầy phiêu lưu qua rừng nguyên sinh, với đường mòn xanh mướt và tiếng chim hót vang vọng. Du khách có thể leo bậc thang đá, khám phá bên trong hang để chiêm ngưỡng hài cốt và hiện vật qua kính bảo vệ, đồng thời nghe hướng dẫn viên kể về lịch sử.

Thú vị nhất là kết hợp với các hoạt động khác như thăm Trung tâm cứu hộ thú linh trưởng, ngắm cây chò ngàn năm, hoặc cắm trại đêm trong rừng. Nếu đi vào mùa khô (tháng 12-4), bạn có thể quan sát động vật hoang dã như voọc, khỉ. Trải nghiệm này không chỉ giáo dục mà còn giúp thư giãn, kết nối với thiên nhiên.

Trước khi bắt đầu hành trình khám phá Động Người Xưa, du khách cần trang bị cho mình những kiến thức và lưu ý cần thiết để chuyến tham quan diễn ra an toàn, trọn vẹn và đồng thời góp phần bảo tồn giá trị khảo cổ học quý giá của di tích nằm giữa Vườn quốc gia Cúc Phương này.

• Trang bị cá nhân: Mang giày thể thao chống trơn, nước uống, kem chống côn trùng, mũ nón và thuốc cá nhân. Tránh mang đồ ăn nặng mùi để không thu hút động vật.
• An toàn và quy định: Không tự ý trekking mà không có hướng dẫn viên, không hút thuốc, xả rác hay hái hoa bẻ cành trong rừng. Tuân thủ nội quy Vườn quốc gia để bảo vệ môi trường.
• Thời tiết và thời gian: Chọn mùa khô (tháng 9-4) để tránh mưa trơn trượt. Thời gian tham quan lý tưởng từ sáng sớm, mất khoảng 2-3 giờ cho toàn bộ hành trình.
• Khác: Nếu đi nhóm lớn, nên đặt tour trước. Trẻ em và người cao tuổi cần đánh giá sức khỏe vì có đoạn leo dốc.

Động Người Xưa không chỉ là một điểm tham quan trong Vườn quốc gia Cúc Phương, mà còn là chứng tích sống động về lịch sử cư trú của con người tiền sử, nơi thiên nhiên và khảo cổ học giao thoa một cách đặc biệt. Việc tham quan có ý thức, tuân thủ các quy định bảo tồn sẽ giúp giá trị khoa học và văn hóa của di tích này được gìn giữ lâu dài cho các thế hệ sau. Để hành trình khám phá Động Người Xưa cũng như toàn bộ Vườn quốc gia Cúc Phương diễn ra an toàn, bài bản và trọn vẹn, du khách có thể lựa chọn các tour du lịch Cúc Phương trọn gói cùng Sovaba Travel. Với lịch trình được thiết kế khoa học, hướng dẫn viên am hiểu về rừng và lịch sử – khảo cổ, Sovaba Travel mang đến trải nghiệm vừa sâu sắc về tri thức, vừa thoải mái trong từng chặng đường, giúp bạn cảm nhận Cúc Phương không chỉ bằng bước chân, mà còn bằng chiều sâu của thời gian.